Презентация на тему С.Аронұлы “Жақсы мен жаман адамның қасиеттері

жүйрігі. ХІХ ғасырдағы айтыс өнерінің жарқын жұлдызы, әлемдік даңқы

бар Жамбылдың ұлы ұстазы.

Жетісудағы ақындықтың , жыраулықтың ірі өкілі
1898 жылы дүниеден өткен.
Арғы

атасы Күсеп- батыр, ақын, шебер қобызшы.

1815жылы Қарақыстақ ауылында дүниеге келген

Ұлы жүз, Шапырашты тайпасы, Екей руы

шалып жығатын.

С.Аронұлы

екі бетін. Жетімді жетілдіріп, жүйрік еткен, Алланың көрмеймісің құдіретін.

Қожахмет Тұрлыбайұлы

айналайын Қызыр бабам, Түсімде таңға жуық келді маған. Білмеймін “өлең”-деді, “көген”

– деді, Сайрауық құстар келіп төнді маған. Менің тұр қолды-аяққа тұрғым келмей, Қойды ғой қойыңа да қырғын келмей! Аузымнан түйдек-түйдек шыққан сөзді, Не дейін сөз кестесі – өлең демей?! Сен маған рұқсат бер, Шүйбек байым, Әйтеуір тегін емес, Сүйінбайың. Жын соқты ма, білмеймін, таңертеңнен Көңілім ұйқы-тұйқы құйындайын...

ұзарып биіктеді, тақырып аясы кеңейіп, әлеуметтене түсті.

М.Әуезов

Ол жайлы П.Кузнецов: “Екейден шыққан Аронұлы Сүйінбай ұлы жүзде

теңдесі жоқ ақын саналатын. Оны айтысып та ешкім жеңіп көрмеген десетін. Ақын оның үстіне рулар арасындағы небір қиын дауға төрелік айтып, ердің құнын екі ауыз сөзбен шешкен ақылгөй адам,”- депті.

сайысы.

І.Жансүгіров осы айтысты алғаш құрастырып, 1935 жылы “Сүйінбай ақын”

жинағында жариялаған.

тұтып:

Менің пірім Сүйінбай,
Сөз сөйлемен сыйынбай,
Сырлы сұлу сөздері,
Маған тартқан

сыйындай,-

деп жырлаған.

әйел әмме жұрттың анасындай.

Жақсы адам елдің ерке серкесіндей,
Жақсыға ешкімнің де жаттығы жоқ, Халқының қалың жүнді көрпесіндей
Көреді бәрін де өз баласындай. Жақсы болар баланың жүзі жылы,
Жақсы жігіт сөзіне сақ тұрады, Орыстың күймей піскен бөлкесіндей.
Қыранның қырдан байқар баласындай. Жақсының айтқан сөзі тиянақты,
Жақсы парқы жаманмен бірдей емес, Түйенің аумайтұғын өркешіндей.
Жақсы жігіт сеңсең тонның жағасындай. Жақсыға үлкен- кіші бәрі жақсы,
Жақсының сөзін әркім пайдаланар, Жасынын бірге өскен еркесіндей.
Миуалы алма-өріктің ағашындай. Жақсы кісі көрінер жыл құсындай,
Жаманның көкірегі көр, көзі соқыр, Жаман адам балтаның ұңғысындай.
Жүрер жолдан тал түсте адасып-ай! “Олақтан салақ жаман” деген мақал,
Нышаны кем болса да адамдықтың, Жамандар түзей алмас тұрмысын-ай
Әркім жүр жақсымын деп таласып-ай Жақсы адам жатты да жақын етер,
Жамандар өтірікші, өсегі көп, Беттескен екі таудың тұрғысындай.
Ел-жұрттың іріткі салар арасын-ай. Жамандар өсек- аяң айтып жүрер,
Жалған сөзбен бықсытар ел арасын, Өзінің білмегенсіп қылмысын- ай
Жанбай қалған ағаштың шаласындай.
Соқтығып әркімге ұрынады,
Сиырдың тентек болған танасындай
Сондай жанның ешкімге сүйкімі жоқ,
Жылықының қотыр болған аласындай.

Ақтамберді жырау

Ағайынның ішінде Білімді туған жақсыға
Бір жақсысы бар болса, Залал қылмас мың қарға.
Қаумалаған көп жаман Жаман туған жігітке
Сол жақсыны көре алмас. Рахатты күн бар ма?
Жамандардың басына Өз мінін білген жігіттің
Қиын-қыстау іс түссе Тәлімінде мін бар ма?
Қос арғымақ қолға алып,
Сол жақсыны күнінде
Күні-түні іздесе таба алмас

ұшқыр ойы
Салыстыру

1) бір нәрсенің екінші нәрседен айырмасы, айырмашылық, ерекшелік. 2)

бір нәрсенің қадір-қасиеті, мән-жайы, жай-жапсары. 3) белгілі бір істің байыбы, пайымы.
Сеңсең тон – марқайған қозының қырқылмаған өскелең жүн терісінен тігілген тон.
Миуалы ағаш – жемісі бар ағаш
Көкірегі көр, көзі соқыр – білімсіз, санасыз
Іріткі салу – алауыздық тудыру, шырқын бұзу
Ағаштың шаласы – отынның толық жанып бітпеген қалдығы
Тана – екі жасқа жетпеген торпақ тайынша
Серке – ел ағасы, беделді азамат
Бөлке – пеште пісірілген төртбұрышты нан
Балтаның ұңғысы – балтаның сабына киілетін қуыс жағы, қуысы

жақсы және жаман қасиеттерді теріп жазады.

Жаман қасиеттер

Жүзі жылы, сөзі майда, көкірегі – көр, көзі - соқыр
сөзіне сақ тұрады, елінің өтірікші, өсегі көп,
ұрыншақ,
ағасындай, ешкімді ешкімге сүйкімі жоқ.
жатсынбайды

мағынамен салыстырып айту. Теңеу жасайтын:
-дай,-дей,-тай,-тей,-ша,-ше,-дайын,-дейін

жұрнақтары мен “секілді”сияқты сөздерді қосу арқылы жасалады.
Мысалы:
Жолбарыс-ша жорыттым,
Етіне құлан тоям деп...

Арыстан-дай айбатты
Жолбарыс-тай қайратты

сөздерді мәтіннен тауып көрейік.

Топтан озған тарлан боз , Тұрысынан айрылса, Тасты

басып тұралмас... ( “Ұл туса” , Махамбет)

анасындай.

Жақсыға ешкімнің де жаттығы жоқ,
Көреді бәрін де өз баласындай.

Бұл шумақ 4 тармақты, 3 бунақты, 11-12 буынды, қара өлең ұйқасына құрылған. Бірыңғай дауыссыз дыбыстың қайталануы, аллитерация бар.
Теңеу: ел жұртының қаласындай, әмме жұрттың анасындай.

да, Өзің үйрен өзіңнен. Жақсылық көрсең біреуден, Мен қандаймын деп

ойла. Жамандық көрсең біреуден, Мен қандаймын деп ойла.