Презентация на тему Гомерендә — халкы язмышы, җырларында — халкы моңнары 

Газизә
Сәгъди абзый

Зөһрә апа

Галиәсгар Газизә

Болгар кунакханәсе

18901892

апрелендә, Казан өязе, Мәңгәр волосте, Кушлавыч авылында, мулла гаиләсендә

туа.

Мөхәммәтгариф – Габдулланың атасы.

Мәмдүдә - Габдулланың анасы

авыл.
Бер чишмә бар, якын безнең авылга ул.
Авылыбызның ямен,

суы тәмен беләм,
Шуңар күрә сөям җаным– тәнем белән...

әтисез кала.

чыга һәм соңрак аны үз янына алдыра.

җиһанның ник китердең ят кеше!
4 яшьтә әнисез кала.

Ятимлек ачысын бик иртә татый.

өстенә әллә ничә авызлы булган гаилә эченә мин ятим

бала булып килеп кергәнмен. Үги әбинең алты күгәрченнәре эчендә мин бер чәүкә булганга, мине еласам юатучы, иркәләним дисәм, сөюче, ашыйсым, эчәсем килсә, кызганучы бер дә булмаган, мине эткәннәр дә төрткәннәр...” “Исемдә калганнар”

Дөм ятим Габдулланы 1890 елда Өчиле авылына бабасы Зиннәтулла йортына кайтарып куялар. Булачак шагыйрьнең шактый караңгы көннәре шунда үтә.

асрамага бирәләр.
“ ...миңа әти булганы Мөхәм-мәтвәли исемле булып,

әни булганы Газизә исемле иде. Бу атам – анам эш кешеләре булганга монда миңа ач торырга тугры килми иде ...”

Асрарга бала бирәм, кем ала?

Авырып китүләре сәбәпле, баланы ике елдан соң тагын бабасы янына Өчилегә кайтаралар. Озак та тормый аны Кырлай авылына озаталар.

Зөхрә апа гаиләсенә килеп керә. Кырлайдагы тормышы яшь Тукайның

күңелендә иң җылы истәлекләр калдыра.

Кечкенә Апуш һәм Сәгъди абый

Нәкъ Казан артында бардыр бер авыл - Кырлай диләр;
Җырлаганда көй өчен “тавыклары җырлай” диләр.
Гәрчә анда тумасам да, мин бераз торган идем;
Җирне әз-мәз тырмалап, чәчкән идем, урган идем.

туган Газизә апасы һәм аның ире Галиәсгар җизнәсе янына

күчеп килә.

Ул яшәгән Почиталин урамы, 66 нчы йорт.

мөгаллимәсе – Кырлай авылы остабикәсе Маһруйбикә абыстай. Тукай әлифбаны

аңардан өйрәнә. Аннан соң аны Кырлайдагы мөгәллим Фәтхерахман хәзрәт Гатаулла укыта. Өченче мөгәллиме – Җаектагы Мотыйгулла хәзрәт Төхфәтулла. Тукай “Мотыйгия” мәдрәсәсендә укый. Шигырь иҗат итү серләрен беренче булып өйрәтүче дә - Мотыйгулла хәзрәт.

«Мотыйгия» мәдрәсәсенең мөдәррисе Мотыйгулла Төхфәтуллин

класслы рус мәктәбе бинасы.
Уральскидә, ул үзенең революцион омтылышларында бик

күп нәрсәне билгеләгән Габделвәли белән дә таныша

Биш ел үткәч, җизнәсе Галиәсгар үлеп китә, һәм Габдулла, мәдрәсәгә күчеп, үз көнен үзе күрә башлый.

елның сентябрендә үк аның «Әлгасрелҗәдид» журналының реклама җыентыгында шигырьләре

басыла. Ноябрьдә «Фикер» газетасы чыга башлый. Бераздан «Әлгасрелҗәдид» күренә. Тукай инде монысында фактик редактор. Хыялда сатирик журнал чыгару. 1906 елның июнендә анысы да («Уклар») дөнья күрә. Монда да фактик редактор — Тукай.

И, каләм! Китсен әләм, сән әйлә безне шадыман, Без дә саяңда уладым тугры юла кадиман. ( «И каләм!». «Әльгасрелҗәдит» журналы, 1906, № 2.)

Тукай (күзлектән)

Җиттек Казанга, алдымызда бит Казан!”
Әйтә иртәнге намазга бик матур,

моңлы азан;
И Казан! дәртле Казан! моңлы Казан! нурлы Казан!
Мондадыр безнең бабайлар түрләре, почмаклары;
Мондадыр дәртле күңелнең хурлары, оҗмахлары.
Монда хикмәт, мәгърифәт һәм монда гыйрфан, монда нур;
Монда минем нечкә билем, җәннәтем һәм монда хур...

Сөеп кайттым сиңа, Казаным! (1907 – 1913)

булган һәм анда шул заманның татар интеллегенциясе яшәгән
Кечкенә генә

булса да үз фатиры булма-ганга күрә, Тукай кунакханәләрдә яшәргә мәҗбүр булган. Шушы җайсызлыкларга үч итеп, үҗәтлә-неп иҗат иткән, каләмен үләренә бер тәүлек кала гына читкә куйган.

интеллегенциясе вәкилләре

Тукайның дусты большевик– революционер Хөсәен Ямашев

Дусты шагыйрь Сәгыйть Рәмиев

Ф.Әмирхан аны буржуаз тәнкыйтьтән, кадимчеләр һәҗүменнән саклый, акыллы киңәшләре

белән аңа ярдәм күрсәтеп тора.

Шагыйрь үзенең иң яшерен серләрен дә Фатих Әмирхан белән уртаклаша, аның белән киңәшә. Бер хатында: “Ярабби! Ятимлекләр, фәкыйрьлекләр, ачлыклар, авылдан авылга сатылып йөрүләр, рәхимсез татар байларында хезмәт итүләр, татар мәдрәсәсендә черүләр арасында да саклап калган талант очкыны... Бер дә кабынмаслык булып сүнәрмени инде?”, - дип яза.

Сердәш дуслар: Г.Тукай һәм Ф. Әмирхан.(1908 ел)

“Әль–ислах”тагы берничә дусты белән Ботан бакчасы янында, Кабан күле

буендагы дачада яши. Г.Камалның истәлекләренә караганда, шагыйрьнең иң бәхетле көннәре була ул.

“Әль – ислах” газетасын чыгаручылар. Сулдан уңга: редактор Вафа Бәхтияров, театр тәнкыйтьчесе Кәбир Бәкер, газетаның рухи җитәкчесе һәм актив хезмәткәре Фатих Әмирхан, Ибраһим Әмирхан һәм Габдулла Тукай

һәм “Сәяр” труппасы
Г.Камал татар театрын тудыруда беренче рольне уйный.

“Минем күңе-лемдә Галиәсгар әфәнде әсәрләр-ендә моннан әллә ничә еллар

элек, ярты сабый вакытымда ук, мәхәббәт орлыклары чәчелгән иде..”

Күр: ничек, иртә кояш чыкса, җиһанда нур тула, — Һәр күңелләр нурланадыр, чыкса Гыйззәтуллина.
Бу икәүгә тәңре биргән бертигез зур мәртәбә: Берсе уйный күк йөзендә, берсе уйный сәхнәдә.

калганнар” дигән автобиографик повесть яза.
Шагыйрь исән вакытта ук басылып

чыккан повестьның беренче битләре.

ярата, аларны хәтеренә
сеңдерә, язып бара.
1910 елда ул

“Шүрәле”
псевдонимы белән
“Халык моңнары”
исемендә татар халык
җырлары
җыентыгын бастыра.
Анда 28 җыр язылган.

кадерле вә иң бәһәле бер
мирастыр. Болгар шәһәрләре,

Болгар авыллары,
бер дә булмаган төсле, кырылдылар да беттеләр,
эзләре дә калмады. Әмма менә бу кыйммәтле
мирасыбыз дидекемез халык шигырьләрен
туплар да ватмады, уклар да кадамады...
Аларны югалтмаска, иҗтиһад итәргә кирәк”.

“Халык әдәбияты” хезмәтеннән

вакыты – гомеренең гаҗәпкә һәм таңга калдырырлык соңгы сәхифәсе.
Үлем

түшәгендә ятканда да Г. Тукай үзенең чын мәгънәсендә шагыйрь һәм үз халкының патриоты икәнлеген исбат итте. Соңгы минутларда да ул халкы өчен җитәрлек эш башкара алмавына көенә

Саулыгың – минем саулык, авыруың – минем авыруым.

Син каршымда бар нәрсәдән дә изге һәм хөрмәтле;
Дөнья бирсәләр дә сатмам, милләт, миллиятемне.

Тукай Клячкин шифаханәсендә 1913ел, 14 (1) апрелендә төшерелгән фоторәсем

И мөкаддәс, моңлы сазым,
Уйнадың син ник бик аз...

(2) апрелендә кичке 8 сәгать 15 минутта күзләрен мәңгегә

йома

Тукайның битеннән алынган маска

озаталар
1913 елның сүрән, болытлы 4 апрель көне. Клячкин больницасы

янына меңләгән кеше шагыйребезне озатырга килгән. Халык агымы, шагыйрьнең соңгы юлын кыскарта барып, һаман алга таба шуыша. Ниһаять, Яңа бистә. Зират. Капкадан кергәч еракта түгел яңа кабер мәңгелек фатирчысын көтеп тора...

зур әдәби мирас калдырды, халыкка хезмәт итүнең бөек үрнәген

бирде. Шагырьнең шигырь һәм поэмалары, мәкалә һәм хатлары, очерк һәм фельетоннары бүген дә әле безнең замандаш булып яшиләр, халык йөрәгенең “иң нечкә кылларын” тибрәтәләр.

Килер заман, һәр язучының үзен, сүзен вә шәхси тормышын инәсеннән җебенә кадәр тикшереп чыгарлар әле.
Габдулла Тукай. 1913 ел.

ләп шигъри әсәр, поэма (барлыгы меңнән артык шигырь юлы),

50 гә якын мәкалә, фельетон яза.
1907 ел. Тукай тәрҗемә итә.
1909 ел. Тукайның 7 китабы дөньяга чыга.
1914 ел. Тукайның берничә әсәре рус теленә тәрҗемә ителә.
1917 елдан алып бүгенге көнгә кадәр кайбер әсәрләре рус телендә 2 млн.нан артык тираж белән 50 тапкыр басылып чыкты.
1921 ел. Тукайның «Шүрәле»се беренче тапкыр рус телендә басылып чыкты.
1945 ел. М. Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет театры сәхнәсендә беренче мәртәбә «Шүрәле»не куя.
1958 ел. Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе булдырылуы игълан ителә.
1971 ел. Арча районы Яңа Кырлай авылында Г. Тукайның әдәби-мемориаль музее ачыла.
1979 ел. Ибраһим Нуруллинның «Атаклы кешеләр тормышы» сериясеннән «Габдулла Тукай» китабы басылып чыга. Китап рус телендә дә дөнья күрә.
1984 елда Мәскәүдә Пушкин музеенда Тукайга да урын бирелә.
1985 ел. Октябрь. Париж. Берләшкән Милләтләр Оешмасы (ЮНЕСКО) Г. Тукайны бөтендөнья бөек кешеләр исемлегенә кертелүен игълан итте.
1986 ел. Башкалабыз Казанда Тукай музее ачыла.