Презентация на тему Остуоруйа дойдута орто бѳлѳ5ѳр тѳрѳппүт мунньа5а. презентация к уроку (средняя группа)

биир улэ ньыматынан улэлээьин, хардарыта дьайсыытын инники кэскилэ.
Соруктар:

О5ону уьуйаанна иитии ньымата, тускула.
4-5 саастаах о5олор сэптээхтук сайдалларын ситиьэргэ наардаан иитии ньымалара.
Иитэр улэ соруктара, суруннэрэ.
4. Тэрэппут кэмитиэтин талааьын.
5. Тэрэппуттэри кытта улэ сыллаа5ы былааны ырытыы.

тутуьуу.
«Эрчимнээх хамсыныы доруобуйа тэрдэ» Эти-хааны уьугуннарар эрчиллиилэр.
«Минньигэс астаах сандалы

тула» сарсыардаанны аьылык.
Уэрэх дьарыктара (ООД -20 мунуутэ)
Эт-хаан дьарыга нэдиэлэ5э устэ. Иккитэ спортзалга (манан футболка, хара шортик, удуобнай атах танаьа, чешка). Нэдиэлэ5э биирдэ таьырдьа (халлаан туругуттан кэруллэн).

ыраастык тутта –хапта сылдьарга уэрэтии. 1. мыылалаах уунан илиини сууна

сылдьыы. 2. муннубутунан ыраастык, сэптээхтук тыынарга анал платоктаах сылдьыы. 3. туспа бэйэ5э анал тараахтаах буолууну ирдээьин. II. Остуол культууратын быраабылалара. 1. Сатаан аьыыр тэриллэринэн Луосканы, биилкэни, салфетканы туттуу. 2. Ыксаабакка аьааьын. Эр ыстаан баран ыйыстыы

табыгастаах кэмнэ араас остуоруйаны, хоҺоону, дор5ооннору, кэпсээннэри кэпсэтии уонна

иҺитиннэрии. Сурун сыалынан дьону сэргэни, бэйэтин саастыылаахтарын кытары бэйэтин санаатын уллэстиитэ уонна быҺаарсыыта буолар. Сыл тумугунэн:
Тылын саппааҺын ханатыы;
Бэйэтин туругунан корон интонациалаахтык санарага уорэнэр;
Санарар саната, дор5оону санарыыта тупсар;
Хартыынаны корон туран улахан киҺи комото суох кылгас кэпсээн онорор.
О5о саната сайдар эйгэтэ
Кыыл-котор, транспорт, спорт, уунээйи туьунан хартыына, хаартыска, открытка, альбом коруу, кэпсэтии. Кинигэ арааьын: халын чараас, магниттаах, ачыкылаах, угус ойуулаах – кинигэ муннугар уларыта сылдьан туттуу.
Остуол оонньуурун арааьын уларыта сылдьан туттуу. Оруоллаах, хамсаныылаах оонньууга туттуллар бэргэьэлэри, малы салы туьаныы.
Дьарык тас ортугэр аа5ыллар айымньылары истии, урут буолбут тугэни ахтыы, араас тугэни кэпсээн ырытыьыы.
До5ору кытта эйэ5эстик кэпсэтэргэ, кордоьорго, бырастыы гыннарарга, до5ор ал5аьын табыгастаахтык этэргэ уорэтии.

Ситимнээх сана сайдыыта Дьонум-сэргэм, дьиэм-уотум.
Оонньуубун.
Туьа киьитэбин.Сэьэргэьиэх эрэ. Билгэ билиим.

ситимниир. Кэлэр кэмнээх туохтууру кытта сопко ситимниир. Кэлэр кэмнээх

туохтуур араастаан туттуллуутун билсэр (барыыьыбын, барыа5ым, бардарбын).
Сыьыат туохтууру туттар. О5о утуйда, турда (о5о утуйан турда).
Холбуу этиини онорор. Мин санаабар,… то5о диэтэххэ, … Ваня таьырдьа та5ыста, онтон Дима билигин да тана олорор. Ийэм мохпутэ, ол иьин ытаабытым.
Дор5оону чуолкайдык санарыы
торообут тылын бары дор5ооннорун арааран истэр уонна санарар;
тылга чопчу дор5оон баарын-суо5ун ойдоон истэр;
чопчу дор5оон тыл хайа оттугэр баарын этэр;
-тыл иннигэр турар аьа5ас дор5оону арааран истэр;
Уус-уран айымньыны билсии
Кэпсиир, оонньоон кердорор:
Айымньы ис хоьоонун ырытыьар, кэпсиир: Ойуттэн этэр, дор5оонноохтук санарар.

КӨРӨР ДЬОҔУРУН САЙЫННАРЫЫ»
Ахсаан
Ахсаан судургу ойдобуллэрин (он, быьыы, кэрин,

хайысха, бириэмэ, ахсаан, чыыьыла, сыыппара) билсэр, математическай сатабылга (арааарар, холбуур, тэнниир, уоскэтэр, наардыыр, болохтуур, ахсаан аа5ар) эрчиллэр, уерэнэр, сенсорнай торуттэрин (истэр, керер, сытыр5ыыр, бигиир, быьаарар, холуур) сайыннарар, тулалыыр эйгэ5э айыл5а5а соптоох сыьыаны олохтуур.
Он,
Сурун оннору (манан, хара, кыьыл, куех) уонна он эгэлгэтин (ча5ылхай кыьыл, харана кыьыл, чээлэкй куех, от куе5э, халлаан куе5э) билэр, араарар, наардыыр, болохтуур.
Быьыы (форма)
«Тогурук», «ньолбо5ор», «муннуктаах», «ус муннуктаах», «туерт муннуктаах» быьыылары керен, бигээн эттик, предмет быьыытын быьаарар, наардыыр, болохтуур. Тогурук быьыылаах предмет токунуйэр, муннуктаах токунуйбэт диэн арааран ойдуур. Геометрическай фигуралары (тогурук, ус муннук, туерт муннук, квадрат) билсэр, араарар.
Кэрин «Кыра», «улахан», «уьун», «кылгас», «урдук», «намыьах», «кэтит», «синньигэс» кэриннэри билсэр. Эттиктэри, предметтэри тэннээн, холоон кэриннэрин быьаарар, наардыыр, болохтуур, кэрчик, сурааьын керуннэрин билсэр, араарар.
Хайысха
«Манна», «итиннэ», «уеьээ», «аллараа», «инники», «кэнники», «чугас», «ыраах», «уна», «ханас» хайысхалары билсэр. Хайысханы бэйэтигэр сыьыаран (уна, ханас илиим, уна, ханас ата5ым, иннибэр, кэннибэр) быьаарар, туьааннаах хайысханан сопко хамсанар. Ханастан уна диэн ойдобулу билэр, тутуьар.
Икки тэн болох, предмет онуттэн (дьуьунуттэн), быьыытыттан (форматыттан), кэриниттэн, хайысхатыттан (хайа диэки турарыттан, сытарыттан) тутулуга суох мэлдьи тэн буолар, ахсаана уларыйбат диэн сурун ойдобулу ылар. Ахсаан
«Биир ахсаан», «элбэх ахсаан», «эбии», «ко5урэтии» туьунан бастакы ойдобулу ылар. «Биир», «элбэх», «элбээтэ», «а5ыйаата», «тэн», «соччо» диэн ойдобуллэри билсэр, суоттуур.
Биэскэ диэри (1,2,3,4,5) оро-таннары аа5ар. Оро аахтахха ахсаан эбиллэр, таннары аахтахха аччыыр, ко5уруур диэн ойдобулу ылар. Бутэьик чыыьыла, предмети, боло5у тумуктуурун (барыта ус чааскы буолла) билэр.

эбиллэн натуральнай эрээти уоскэтэллэр, биирдии чыыьыла чопчу миэстэлээх диэн

билэр. Эрээккэ чыыьыла миэстэтин быьааран кэрискэ ахсаанна уерэнэр. Оро аа5ыыга инники турар чыыьыла кэннигэр турардаа5ар кыра буоларын билэр.
Болохтоон туьааннах чыыьыла5а соп тубэьэр предмети аа5ан араарар. Икки боло5у бииринэн эбэн,ке5урэтэн тэнниир (суоттуур).
Сыыппара, чыыьыла туьунан ойдобулу ылар. Сыыппара чыыьыланы кордорор бэлиэ, ол иьин сыыппара чыыьыла5а тэн ахсааннаах диэн билэр.Суукка кэмин (сарсыарда, кунус, киэьэ, туун) ситимин билэр, быьаарар.«Бэ5эьээ», «бугун», «сарсын», «хойут», «сотору» ойдобуллэри билсэр.

 

«Мин уонна дьонум» , «Тэрээбут дойдум». «Мин уонна дьонум».
О5о

бэйэтин туьунан, аатын, араспаанньатын, сааьын уонна атын о5олор тустарынан билэр;
аймахтара- ийэ, а5а, эбээ, эьээ,убай, эдьиий, сурус, балыс, кутуэт, санас, аба5а, таай, атын дьоннор. Эбугэлэр тылынан уус-уран айымньылара, итэ5эллэрэ;
Тулалыыр предметтэр хаачыстыбалара, туохтан оноьуллубуттара, дьуьуннэрэ, уопсай ааттарынан бэлэхтээьун, араарыы;
Оонньуурдар: дидактическай, техническай, предметнэй,сахалыы;
Дьиэ тээбириннэрэ, идэ5э, улэ5э туттуллар тэриллэр;
Иьиттэр: чэй, миин

Саха сирэ уьун, тымныы кыьыннаах, кылгас, куйаас, урун тууннээх, киирбэт куннээх сайыннаах, ирбэт тон буордаах, урдук сымара таас хайалардаах, элбэх улахан орустэрдээх, урэхтэрдээх, куеллэрдээх, киэн, нэлэмэн хочолордоох, алаастардаах, араас кунду эн хостонор баайдаах, кунду туулээхтээх, тыйыс айыл5алаах, киэн сири тайаан сытар хоту дойду диэн сурун ойдобулу ылар.
Торообут дойдутун айыл5атын, сирин-уотун, уунээйитин, уенун-койуурун, отун-маьын, которун суурэрин, кыылын-суелун, балыгын, куьун-хааьын, сиртэн хостонор баайын билсэр. Дьыл кэминэн айыл5а костуутэ, дьон-сэргэ оло5о-дьаьа5а уларыйыыларын билсэр, ойдуур.
-

дьүһүннүүр искусство туһунан өйдөбүлэ:
Ойуулуур - дьүһүннүүр искусство айымньыылара

араас ньыманан оҥоһуллаллар диэн өйдөбүлү ылар.
Живопись, графика киистэнэн ойууланаллар: скульптура мэһийиллэн, сыбаан, чочуйуллан оҥоһуллар диэн өйдүүр, билэр.
Араас ньыманан туһанан ойуулуурга үөрэнэр.
Оҥоһуктарыгар, айымньыларыгар тулалыыр эйгэҕэ сыһыанын көрдөрөр.
Декоративнай - прикладной искусство сүрүн көрүҥүнэн орнамент арааһа буолар диэн билэр.
Орнаменынан дьиэни, дьиэ араас тэрилин, иһити - хомуоһу, таҥнар таҥаһы киэргэтэллэр диэн өйдүүр.
Орнамент ойуута араас, тус - туһунан суолталаах диэн өйдөбүлү ылар.
Саха орнаменын сүрүн ойууларын суолтатын билэр, араарар, быһаарар, уруһуйдуу үөрэнэр.

холбооһун, кэҥэтии, биллэҕэ быраҕыы, туора сабыы курдук ньымалары билэр.

Кирпииччэни туруоруу, кэккэлэччи, төгүрүччү, түөрт муннуктуу, утуу-субуу, сыһыары уурталыыры сатыыр.
Конструкторы туһанан араас моделы таҥар, оҥорор.
Бэйэтэ былааннаан эбэтэр уруһуйунан (схеманан) сирдэтэн айан тутар.
Сууллубат гына эрдэттэн былааннан табыгастаах сири булан кээмэйин, быһыытын, матырыйаалын, хайысхатын таба талан тутарга үөрэнэр.
Туттуллар матырыйаал (кубик, кирпииччэ, хаптаһын, буруус уо.д.а.) туох уратылааҕын, хайдах туруктааҕын билэр, туттарыгар ону учуоттуур.

тэннэ уруьуйдаан керен бэйэтигэр табыгастаах суолу булар.
Харандааьынан, киистэнэн,

миэлинэн барыллаан уруьуйдуурга, тогуруччу, конотук, долгуннуу, туруору, сытыары сотон, суруйан ойуулуурга уерэнэр;
бэлэм омоону кырааскалыыр.
Боростуой быьыылаах эттиктэри ойуулуур.
Тогурук, ус муннук, квадрат, ньолбо5ор, туорт муннук быьыылаах эттиктэри керен олорон ойуулуур.
Хас да ойууну холбоон биир ис хоьооннуур, боростуой саха оьуорун бэлэм фона онорор, ойтон, санаан керен, уус-уран айымньыттан, корон олорон уруьуйдуур.
Дьыл кэмин, туун, кунус ойдобулун, айыл5а уларыйыытын, уунээйи, кыыл арааьын тутулун тулалыыр эйгэ костуутуттэн айан ойуулуур.
Алта сурун ону билэр, кытархай, борон, сырдык халлаан куе5э ону араарар.
Он сырдыгын, харанатын араарарга, ону булкуйан дьуерэлииргэ уерэнэр.
Оннор комолорунэн тулалыыр эйгэ, киьи туругун кордоруеххэ собун ойдуур.

Ыраах, чугас турар эттиги хайдах уруьуйдууру сатыыр уонна эттик пропорциятын хара5ынан холоон онорор, кырааскалыыр уонна оьуорунан оноьуктары киэргэтэр.
О5о маннык сахалыы орнаменнары билэр, сатаан уруьуйдуур.
4-5 саастаахтар. «кэрдиис ойуу», «Тынырах ойуу», «тараах ойуу», «тиис ойуу», «Сибэкки ойуу» (ньыма).

улэлии уерэнэр.
Сыбаан оноруу араас ньыматын билэ уерэнэр, сатаан

туьана уерэнэр
Ытыс икки ардыгар, коно ньуурга араастаан (коно, токунук гына) хатайдыы уерэнэр.
Хаптаччы баттыыр, тэллэччи тардар, сыьыары тутан, имэрийэн холбуурга уерэнэр.
Тарбах тоботунэн тобулу, дьоло баттыыр, тэллэччи тарда уерэнэр
Сыьыары тутан, имэрийэн холбуур уерэнэр.
Тарбах тоботунэн хаптаччы тутар, чорбоччу тарда уерэнэр

Аттарыы
 
О5о араас онноох кумаа5ылары табатык дьуерэлээн сыьыарарга, соптоох ону (фону) талан ыларга уерэнэр.
Бастаан биир онноох кумаа5ыны онтон 2-3 ону дьуерэлии силимнииргэ уерэнэр.
Кырыйбакка эрэ бэлэм оьуору, ойууну, "малы-салы" сыьыарар уерэнэр.
4-5 сааьыттан кыптыыйынан тутта уерэнэр. Кумаа5ыны бук тутан квадраттан кене муннугу, кене муннуктан ньолбо5ору, квадраттан тегуругу, ус муннугу, кылгас, синньигэс, кэтит кэрчиктэри, харах холооьунунан кырыйар. Ис хоьоонноох улэни енун, быьыытын, кээмэйин, балаьыанньатын керен, наардаан сыьыара уерэнэр. Кумаа5ыны, килиэйи кэмчилээн туттарга кыьаллар, улэтин харыстыыр, са5алаабытын бутэрэ уерэнэр.

СИИНИН САЙЫННАРЫЫ»
О5о кыра5ы, кытыгырас, сылбыр5а, сымса, имигэс, бэйэтин кыанар

чэбдик туруктаах буоларыгар хаамыы, сууруу, ыстаныы, ыттыы, сыыллыы, быра5ыы, хабыы курдук сурун хамсаныылар, сарсыардаанны эрчиллии, Сахалыы хамсаныылаах, курэхтэьиилээх оонньуулар, араас анал эрчиллиилэр уонна кун салгын, уу суолталарын ойдуур, сыаналыыр, сатаан хамсанарга, эрчиллэргэ дьулуьар, кыьаллар, уорэнэр.
Ыстаныы : ыстанарга турар балаьыанньатын билэр, миэстэттэн 40-50 см уьуну ыстанар.
Ыттыы : туруору турар кирилиэскэ ыттар: 1.5 урдуктээх кирилиэскэ ыттар, туьэр, кэккэлэьэ турар кирилиэскэ кэьэр.
Сыыллыы : сыылларыгар тобуктаан эттик тула, эттиктэр икки ардыларынан барар. Кэнники тобуктаан сыыллыы араас кэрунун сатыыр:ыскамыайка урдунэн тобуктаан, тонолохтоон, кэннинэн, тэбэтунэн мээчиги анньа анньа уо.д.а.
Сиргэ умса , ыскамыайка5а сытан илиитинэн тардыьан сыыллары сатыыр.
Быра5ыы , хабыы:
Мээчиги уна-ханас илиитинэн кыыратан, алларааттан уэьэ, быа нэнуэ быра5ар, эттик икки ардынан бэйэ-бэйэ5э мээчиги алларааттан, кэтэхтэн таьааран, 1,5 м икки ардыгар бырахсар, ытыьын таьынан быра5ан баран хабар. Мээчиги сиртэн тэйитэр, мээчиги хабар. 4-5 тэгул субуруччу сиртэн тэйитэр.

О5О «мин киһибин» диэн өйдүүр, билинэр.
Мин кыыспын, ийэ

буолар аналлаахпын, ол иһин мин нарын-намчы, аһыныгас, кыһамталаах, ийэбэр көмө киһитэ буолуохтаахпын диэн өйдүүр.
Мин уолбун, ол иһин мин күүстээх - уохтаах, хорсун - хоодуот, кыаммакка көмөлөһөр, мөлтөҕү көмүскэһэр, аҕабар көмө киһитэ буолуохтаахпын диэн өйдүүр.
Бэйэтин уйулҕатын туругун (үөрүүтүн, хомойуутун, кыыһырарын, куттанарын) билэр, сатаан быһаарар.
Киһиэхэ куһаҕаны баҕарбат, куһаҕаны оҥорбот, сыыһаны -халтыны бырастыы гынар, эйэҕэс буоллахпына айыы майгылаах, күн санаалаах киһи буолуом диэн өйдүүр.