Слайд 2
Негізгі сұрақтар:
Липидтердің қызметі;
Липидтердің топтастыруы;
Сабынданатын липидтер;
Сабынданбайтын липидтер.
Слайд 3
ЛИПИДТЕРДІҢ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАЛАРЫ:
Липидтер – суда ерімейтін,
әртүрлi органикалық ерiткiштерде еритiн органикалық заттар болып табылады.
Липидтердің
қызметтері:
Энергия көзi - бейтарап майдың 1 г тотыққанда, 9 ккал қуат бөлiнiп шығады;
Биологиялық мембраналардың негізгі құрылымдық компоненттері;
Дабыл молекулалары, зат алмасуының реттегiштері (гормондар, биологиялық белсенді қосылыстар, дәрумендер, пигменттер,т.б.);
қорғау қызметі – организмдi ыстық-суықтан, электрлік және механикалық жарақаттануынан, жапырақтар мен жемістерді бактериялардан, судың артық булануынан сақтайды;
липидтерде көптеген витаминдер еридi және олардың құрамына
алмаспайтын май қышқылдары кiредi.
Слайд 4
ЛИПИДТЕРДIҢ ТОПТАСТЫРУЫ
Литидттер
Сабынданатын Сабынданбайтың
Слайд 5
САБЫНДАНАТЫН ЛИПИДТЕР
ГИДРОЛИЗ БАРЫСЫНДА БІРНЕШЕ КОМПОНЕНТТЕРГЕ ЫДЫРАЙДЫ
Қарапайым липидтер:
Бейтарап
майлар,
Балауыздар.
Күрделі липидтер:
Глицерофосфолипидтер,
Гликолипидтер,
Сфинголипидтер.
Слайд 6
САБЫНДАНБАЙТЫН ЛИПИДТЕР
МОЛЕКУЛАСЫ ГИДРОЛИЗГЕ ҰШРАМАЙТЫН ЛИПИДТЕР:
стериндер,
стероидттар
(гормондар, өт қышқылдары),
терпендер.
Слайд 7
САБЫНДАНАТЫН ЛИПИДТЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ КОМПОНЕНТТЕРІ:
Бейтарап майлар:
Глицерин - СН2(ОН)-СН(ОН)-СН2ОН.
Май
қышқылдары.
Фосфолипидтер:
Глицерин - СН2(ОН)-СН(ОН)-СН2ОН.
Май қышқылдары.
Ортофосфор қышқылының қалдығы – Н2РО4.
Азоттық негіздер немесе спирттік топтар:
Этаноламин – NH2-СН2-СН2ОН.
Серин - СН2(ОН) –СН(NH2)-СООН.
Холин - (СН3)3 N-СН2-СН2ОН.
Инозит (алты атомды циклды спирт).
Сфинголипидтер және гликолипидтер:
Сфингозин - СН3(СН2)12-СН=СН-СН(ОН)-СН(NН2)-СН2ОН немесе дигидросфингазин.
Май қышқылдары.
Ортофосфор қышқылының қалдығы – Н2РО4.
Моно- немесе олигосахаридтер (көбiнесе глюкоза).
Слайд 8
БЕЙТАРАП МАЙЛАР
Бейтарап майлар – үш атомды спирттің, глицериннің
және май
қышқылынан құрылған күрделi эфирлер, май қышқылының глицерин
эфирi немесе ацилглицерид деп аталады (ацил - карбон қышқылының қалдығы).
Глицерин молекуласының бiр, екi немесе үш гидроксилі этерификациялануы
мүмкiн.
СН2-О-СО-R1 СН2-О-СО-R1 СН2-О-СО-R1
| | |
СН-О-СООН СН-О-СО-R2 СН-О-СО-R2
| | |
СН2-О-СООН СН2-О-СООН СН2-О-СО-R3
Моноглицерид Диглицерид Триглицерид
R – май қышқылдарының қалдықтары
Слайд 9
МАЙ ҚЫШҚЫЛДАРЫ
Адам мен жануарлар липидтерiнiң құрамына кiретiн май
қышқылдарының жалпы сипаттамалары:
Май қышқылдарының молекуласындағы көмiртек атомының саны
жұп болады;
Полиқанықпаған май қышқылдарында қос байланыстар қосарланған болмайды;
Май қышқылдарында қос байланыстар цис-конфигурацияда болады.
Слайд 10
МАЙ ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ
Май қышқылдарында –гидрофильдi (полярлы) және гидрофобты
(полярсыз) бастарын ажыратады.
Май қышқылдарының қасиеттері молекуладағы гидрофильді мен
гидрофобты бөліктерінің ара қатынасына тәуелді болады.
- суда еру қабілеті;
- балқу температурасы.
Қаныққан май қышқылдарының көміртек атомының тізбегі ұзарған сайын қыщқылдың балқу температурасы артады.
Май қышқылы балқу температурасы, оС
миристин қышқылы (С14:0) 54,4о,
пальмитин қышқылының (С16:0) 62,9о,
стеарин қышқылының (С18:0) 69,6о.
- Олеин қышқылы (С18:1) +13,4оС
- Линол қышқылы (С18:2) -5,0оС,
Линолен қышқылы (С18:3), -11,0оС.
Қанықпаған май қышқылдарда қос байланыс саны
көбейген сайын балқу температурасы төмендейді.
Слайд 11
Құрылымдық липидтердің классификациясы
фосфолипидтер
гликолипидтер
сфинголипидтер
сфинголипидтер
глицерин
Май қ-лы
Май қ-лы
РО4
спирт
сфингозин
Май қ-лы
РО4
холин
Май қ-лы
Моно- н/е
олигосахаридтер
Май
қ-лы
сфингозин
глицерин
SО4
Май қ-лы
Слайд 12
Липидтер— энергия көзі
Липидтердің ішіндегі табиғатта көп таралғаны—майлар. Майлар
— организм тіршілігіндегі негізгі энергия көзі. Организмге қажетті энергияның
25—30%-ын липидтер береді. Майдың 1 грамы толық ыдырағанда, 38,9 кДж энергия бөлінеді, ол нәруыз бен көмірсудан бөлінетін энергиядан екі есе көп.
Май — қоректік қор заты
Организмдер денедегі майды қоректік зат ретінде жинақтайды. Мысалы, бунақденелілер, сүтқоректілер және адамның тері асты қабатында, шарбыда, көптеген өсімдіктердің тұқымдарында және т.б. мүшелерінде май қоры жинакталады. Жануарлар мен өсімдіктер осы әртүрлі мүшелерде жинақталған май корын тіршілік барысында біртіндеп жұмсайды, әсіресе май қорының қысқы ұйқыға кететін организмдер үшін маңызы ерекше.
Слайд 13
Майдың қорғаныштық қызмет
Май жылуды нашар өткізеді. Сондықтанжануарлар тері
астындағы май қабатының есебінен дене температурасын тұрақты сақтайды. Мысалы,
киттің тері астындағы май қабатының қалыңдығы 1 м-ге дейін жетеді, бұл оның солтүстік теңіздердегі суық суда үнемі тіршілік етуге бейімділігін арттыра түседі. Өсімдік түқымдарында майдың көп болуы — жаңа дамып келе жатқан өсімдікке, оның тамыр жүйесінің бекініп, өзіне тиісті қызмет атқара бастағанша энергиямен қамтамасыз ету үшін қажет.
Май — су көзі
1 кг май тотығып ыдырағанда, 1,1 кг су түзіледі. Мұндай суды “метаболит су” деп атайды. Қыста ұзақ ұйқыға кететін, сол сияқты сусыз шөлді жерлерде тіршілік ететін жануарлар (кейбір кемірушілер, бөкендер, түйелер және т.б.) организміндегі тотығып, ыдыраған майдың суын пайдаланады
