Слайд 2
Бөҗәкләрнең үзенчәлекле билгеләре нинди?
Тәне 3 өлештән тора: баш,
күкрәк, корсак.
Күкрәге 3 сегменттан- алгы,урта, арткы күкрәктән тора.
Хитин япма.
Сулыш
органнары – трахеялар.
Кан әйләнеше системасы йомык түгел.
Бүлеп чыгару органнары – мальпиги көпшәләре.
Слайд 3
Бөҗәкләрнең баш өлешендә нинди органнар урнашкан?
Мыеклар;
Катлаулы күзләр;
Авыз органы.
Слайд 4
3 пар
Алар кая урнаша?
Күкрәктә.
Очучы бөҗәкләрдә канатлар кая урнаша?
Күкрәктә.
Бөҗәкләрдә
ничә пар аяк?
Слайд 5
Тышкы скелет.
Хитин япма нинди роль үти?
Слайд 7
1. Имаго – ул:
1) гусеница ;
2) олы бөҗәк
;
3) курчак .
2. Нерв системасының тибы нинди
?
1) төенле ;
2) диффуз ;
3) көпшәсыман .
3. Бөҗәкләрнең йөрәк формасы нинди ?
1) көпшәсыман ;
2) капчыксыман ;
3) конуссыман .
4. Ашкайнату бизләренә керә :
1) төкерек бизләре ;
2) май тәнчеге ;
3) балавыз бизләре .
Слайд 8
5. Барлык бөҗәкләр :
1) гермафродитлар ;
2) аерым җенесле
;
3) гермафродитлар һәм аерым җенеслеләр.
6. Бөҗәкләрнең кан әйләнеше системасы
:
1) ачык ;
2) йомык ;
3) кан әйләнеше системасы юк .
7. Бөҗәкләр сулыйлар :
1) трахея аша ;
2) тән өслеге аша ;
3) трахея һәм тән өслеге аша .
8. Симбиотик организмнар , алар бер -берсенә :
1) файда китерә ;
2) зыян сала ;
3) нейтраль була .
Слайд 9
Беренчел канатсызлар, иң гади төзелешле бөҗәкләр.
Дымлы җирдә: туфракта,
таш астында, мүктә, базда яшәүчеләр.
Зурлыклары бик кечкенә, кайберләренең зурлыклары
1мм. дан артмый.
Беренчел канатсызлар туфрак ясауда катнашалар, аларга койрыгаяк, шикәр тәнкәтәне, камподея керә.
Слайд 10
Канатлы бөҗәкләр, югары төзелешлеләр.
Слайд 13
Көнлекчеләр.
Иң борынгы отряд, барлыгы 2 мең төре билгеле.
Бер
яки берничә тәүлек кенә яши.
Озынлыклары 2 -40 мм.
Авыз аппараты
юк, корсак очында 3 койрык җепселе бар.
Слайд 14
Җилпәзәканатлылар.
Барлыгы 2 мең төре билгеле.
Метаморфоз тулы түгел,личинкалары агымсуда
1-4 ел яши.
Башлары зур, мыеклары озын,авыз аппараты кимерүгә җайлашкан.
Ике
пар үтә күренмәле канатлары колачы 80 мм.
Слайд 15
Ярым катыканатлылар.
Барлыгы 25-30 мең төре билгеле.
Зурлыклары 0,7 -120
мм озынлыгындагы бөҗәкләр.
Авыз аппараты кадагыч – суыргыч хортумнан тора.
2
пар канаты өстән гәүдәсен каплаган, алгы канатларының очы элпә, нигезе каты була.
Ис бизләре бар.
Тулы булмаган әверелешле бөҗәкләр.
Слайд 16
Тигезканатлылар.
Барлыгы 30 меңңән артык төре билгеле.
Озынлыклары 0,5 -65
мм.
Авыз органнары чәнчеп суыруга җайлашкан
Элпә канатлары үтә күренмәле.
Тулы булмаган
әверелешле бөҗәкләр.
5 асотрядка бүленәләр:яфрак борчалары,
үлән бетләре,акканатлар,цикадасыманнар,
кокцидлар.
Слайд 17
Турыканатлылар.
Барлыгы 20мең төре билгеле.
Үсешләре тулы булмаган әверелешле.
Күп кенә
төрләренең канатлары юк.
Авыз аппараты – кимерүгә, арткы аяклары
- сикерүгә җайлашкан.
Слайд 18
Авыл хуҗалыгына зыян салучы турыканатлылар.
Аю чикерткә.
Саранча.
Слайд 19
Катыканатлылар.
Барлыгы 300 мең төре билгеле.
Зурлыклары 0,3мм дан
алып 15см га кадәр.
Авыз органнары кимерә торган.
Ике
төрле канатлары бар:каты канат һәм элпә канат.
Тулы әверелешле бөҗәкләр, личинкаларының үсеше җирдә яки үзагачта уза, суда үсүчеләре дә бар.
Слайд 20
Урман, авыл хуҗалыгына зыян салучы катыканатлылар.
Слайд 21
Тәңкәканатлылар.
Тулы әверелешле бөҗәкләр отряды.
Барлыгы 140 мең гә
якын төре билгеле.
Авыз органнары суыргыч хортумчыктан тора.
Ике пар элпә
канатлары бар.
Слайд 22
Тәнкәканатлыларның бер
вәкиле
Көя күбәләге
Слайд 23
Элпә канатлылар.
Барлыгы 300 мең төре билгеле.
Зурлыклары 0,2 мм
дан -5 см. га җитә.
Вәкилләре – мөгезкойрыклар, бал котлары,
шөпшәләр, җайдак бөҗәкләр.
Үсемлекләрне яхшы серкәләндерүчеләр.
Слайд 25
Термитлар- иң озак яшәүче бөҗәкләр.
Слайд 26
Парканатлылар.
Барлыгы 120 мең төре билгеле.
Авыз органнары чәнчү-суыру яки
ялауга җайлашкан.
Тулы әверелешле үсешле бөҗәкләр.
Алгы канатлары гына үскән, арткы
канатлары бызылдавыкка әйләнгән.
Личинкаларның үсеше – суда, җирдә, тирес өемнәрендә.
Слайд 27
Бөҗәкләр – лабаратор хайваннар
Парканатлылар отрядыннан җиләк-җимеш чебене
дрозофила биологик тикшеренүләр объекты булып тора.
Слайд 28
Энә караклары.
Озынлыклары 1,4 – 120 мм, 4500 төре
билгеле.
Канат колачы 90 мм.
Күзләре бик зур һәм катлаулы.
Мыеклары кыска,
челтәрсыман канатлы.
Су буйларында ерткыч яшәү рәвеше алып баралар.
Берничә төре Кызыл китапка кертелгән.
Слайд 29
Бөҗәкләрнең тышкы тирәлек шартларына җайлашулары.
Кисәткеч һәм саклагыч төс
Камка,
Колорадо коңгызы, Бал кортлары, Шөпшәләр
Мимикрия
Безелдәвек чебен, карышлавык күбәләгенең гусенницасы
Саклаучы төс һәм гәүдәләренең формасы
Кычыткан күбәләге, таякчалар, кузгалак кандаласы
Янагыч төс (куркыныч позага керү)
Атучы бызылдавык
Бөҗәкләрнең гәүдәләренең төзелеше, төс һәм гадәтләренең
җайлашу үзенчәлекләре (тын позада калу)
Суфи чикерткәләр
Слайд 34
Паразит бәҗәкләр китереп чыгарган авырулар
Бетләр – тимгелле тиф,
кайтма тифны кузгату-
чыларны күчерә
Борчалар –чума авыруын кузгатучыларны
күчерә
Бизгәк озынборыны
– бизгәк авыруын кузгату-
чыларны күчерә.
Чебен 30 лап төр авыру кузгатучы микроорга-
низмнарны күчерә. Дизентерия,корсак тифы,
дифтерия,туберкулез шундыйлардан
Цеце чебене – йокы авыруын кузгатучыларны
күчерә.
Слайд 35
Тере барометрлар
Умарта кортлары иртүк күпләп оча башласалар –
көн аяз булыр.
Көн аяз булып та кортлар күпләп умарталарына
кайтып керә башласа – яшенле яңгыр көт.
Коңгызлар очса – яңгыр явар.
Кырмыскалар ояларын зур итеп төзесә, кыш суык һәм озын булыр.
Бал кортларының очу тишекләре ачык калса – кыш җылы килер.
Слайд 36
Иң күп канат кагучы бөҗәк форсипомия озынборыны санала.
Минутына 62760 тапкыр канат кага.
Иң оста сикерүче булып борча
санала, ул гәүдә озынлыгыннан 200 тапкыр ераккарак сикерә
Баллы бөҗәкләр булып үлән бетләре тора
Иң яңгыравыклы тавышлы бөҗәк цикада, тавышы 400 метрдан ишетелә.
Слайд 37
Бөҗәкләрне саклагыз!
Кеше өчен кирәкле файдалы бөҗәкләр, беренче чиратта
зарарлы буынтыгаяклыларны бетерүче ерткыч, паразит бөҗәкләр, үсемлекләрне серкәләндерүче файдалы
продукт бирүче үсемлекләр сакланырга тиеш.
Слайд 38
Дәресне йомгаклау, нәтиҗә ясау
“Чәчәк өздем – ул шиңде,
күбәләк тоттым - үлде, шунда мин аңладым; табигатькә йөрәгең
белән генә орынырга ярый икән”.
