Слайд 2
Дарсны мурады:
«Бир бёлюклю жумлалар» деген
бёлюкден яшланы билимлерин беклешдирмек; жумлаланы бир-биринден айырып билер йимик,
яшлагъа гьар тюрлю тапшурувлар этдирип, бавлавлу сёйлевден ва тюзьязывдан
билимлерин толумлашдырмакъ.
Яшланы асил къылыкълагъа уьйретмек, табиатны да аявламагъа чакъырмакъ..
Слайд 4
Баш уьюрлерине къарап, бир бёлюклю жумлалар
эки бёлюкге айрыла:
бир уьюрю – хабарлыкъ булан,
бир уьюрю – иеси булан.
Тенглешдиригиз: Къашкъарала. Шыплыкъ.
Бир бёлюклю жумлалар генглешген ва генглешмеген бола.
Охума тарыкъ. Яшлагъа яхшы охума тарыкъ.
Къыш. Сувукъ къыш.
Гюз. Янгурлу гюз..
Слайд 5
Бир бёлюклю хабарлыгъы булангъы жумлалар:
Белгили бетли
Белгисиз бетли
Ортакъ бетли
Бетсиз
Слайд 6
Белгили бетли жумлалар.
Хабарлыгъы - ишлик шулай къалиплерде бола:
1 бет текликде ва кёплюкде
2 бет текликде
ва кёплюкде
Мен, сен ,биз , сиз орунчаланы салма бола.
Слайд 7
Тангала шагьаргъа баражакъбыз.
Юртдан
къачан къайтасыз?
Сизин булан гелемен.
Уьйге
гелемисен?
Слайд 8
Белгисиз бетли жумлалар..
Хабарлыгъы -
ишлик
3 бетде текликде ва кёплюкде бола, бир-бирде хабарлыгъына экен, бугъай сёзлер де къошулма бола.
Тюнегюн бизге газетлер гелтирди.
Юртгъа шат хабар яйдылар.
Эсде ёкъ ерден гелип къалгъан экен!
Слайд 9
Ортакъ бетли жумлалар.
Хабарлыгъы – ишлик белгили бетде
гелсе де,уьч де бетге бир йимик ортакъ бола.
Масала:
Кюлеме хоншунга –гелир башынга.
Аз сёйле, кёп тынгла.
Булай жумлалар айтывларда кёп ёлугъа.
Ортакъ бетли жумлаланы хабарлыгъы 1 бетде
кёплюк санавда гелме де бола.
Айтмаса этмейбиз, айтса сюймейбиз.
Слайд 10
Бетсиз жумлалар.
Бетсиз жумладан англанагъан гьаракат-гьал иш
гёреген предметден гьасил тюгюл.
1.Бетсиз жумланы хабарлыгъы табиатны яда инсанны
гьалын англата. Ялкъывлу. Къоркъунчлу.
2.Герек, тарыкъ, тюше, ярай сёзлер къошулуп да этиле.
Яшлагъа охумагъа тарыкъ.
Слайд 11
Бетсиз жумлалардагъы ишликлер шулай этиле:
Бетсиз ишликлер булан:
Тарыкъ,
герек , тюше,ярай сёзлер къошулуп:
Къашкъарала. Сувукъсындыра.
Бизге ишлеме герек.
Уьйге тез къайтма тюше.
Слайд 12
Бетсиз жумлалар табиатдагъы гьалланы, адамны
гьалын гёрсетме бола
Масала :
1. Къырда сувукъ
2. Магъа бек исси.
3. Ялкъывлу.
Слайд 13
Ат жумлалар.
Ат жумлаларда бир бёлюгю –
иеси бола, табиатда болагъан гьаллар, вакъти суратлана.Булай жумлаларда гьаракат,
гьал англатылмай.
Предмет яда гьал барлыгъын гёрсете.
Масала: Агъачлыкъ. Сокъмакъ. Язбаш.
Ап-акъ шиша уьйлер. Бир исси гюн.
Слайд 14
Булай жумлалар асарларда да кёп
ёлугъа.
Колхозланы, совхозланы, адабият асарланы
атлары да
ат жумлалар бола.
Июнь айны он экиси.
Бир минг тогъуз юз алтмыш биринчи йыл, апрель ай.
Къысмат! Къайгъылы къысмат!
«Асиятны сюювю». «Къарчыгъа» журнал. чертанья столицы во
Слайд 15
Тюз тюгюл ойланы айтыгъыз.
а) Бир
бёлюклю жумлаларда иеси ва хабарлыкъ бар.
Б)Белгили бетли жумлаларда
ишлик 1, 2 бетде бола.
в) Бетсиз жумлаларда иеси болмай.
г) Белгисиз бетли жумлалар ортакъ маъна англатма бола.
Слайд 16
Бир бёлюклю жумлаланы гёрсетигиз.
Гьаракат этмеге
тарыкъ.
Баргъан эдим шагьаргъа.
Язбашны къаршылайбыз.
Гюнню шавлалары гёрюнмей.
Натижа чыгъарыв.
