Презентация на тему Төрт түлік мал туралы өлеңдеріндегі халық даналығы. Жан – жануарлар, жәндіктер туралы өлеңдеріндегі әсемдік әлемі.

деген ұғым бар. Әр түліктің киесі мен иесі бар

деп есептеген. Жылқы - иесі Қамбар ата. Түйе - иесі Ойсыл қара. Сиыр - иесі Зеңгі баба. Қой - иеcі Шопан ата.

батырларының қайсысын алсаң да ішінде жаяуы жоқ және олардың

аттары құр көлік емес, батырлардың жан серігі, қиын кезеңде тіпті тілдесетін, “ақыл айтатын” кеңесшісі де. Тайбурыл мен Байшұбар, Тарлан мен Қарасақал ат қандай қасиетті пырақтар, оларды мал санатына қосуға аузың да бармайды.

бейнелері адамзаттың аспанға ұшқысы келген қиялының дәлелі.Қобландының Тайбурылы қырық

күндік жерге бір бір күнде алып келеді.

гуледі...
Табаны жерге тимеді,
Көлденен

жатқан көк тасты
Тікеп тиген тұяғы
Саз балшықтай иледі...
Қарсы келген қабақтан
Қарғып басып жөнелді.
Сеңгір – сеңгір таулардан
Секіре басып жөнелді.
Ол төбе мен бұл төбе,
Бауыры шұбар көл төбе,
Онан да өтіп жөнелді.
Ұмтылғанда қысылып

Бес жүз құлаш жазылды.
Бурыл көкке секірді,
Омырауда тер көпірді.
Шаба – шаба шағылды,
Табаны тиіп ұшқан тас,
Қызылбас мылтық оғындай
Шаншылып көкке атылды,
Тақиядай көрмеді
Үстіндегі батырды.
Арандай аузын ашады,
Аяғын топ–топ басады
Бір төбенің тозаңын
Бір төбеге қосады.

сезіп, оны теуіп, мінгестірмейді. Алпамыс зынданда жатқанда Байшұбар дұшпанға

бағынбайды.

“сол уақытта шұбар ат
Алдына келсе тістейді,
Артына келсе тебеді,
Бетіне түгіл шұбардың
Сыртына адам келмейді.
.............................................

Қаншама көп болса да
Шұбарға әлі келмеді
Неше дәулер жабылды
Бәрін де Шұбар сүйреді,
Біріне – бірі соқтығып,
Қабырғасы күйреді.
Ұшып кетіп кәллесі.
Көбейді жоңғар өлгені,
Ордада тұрды ойнақтап,
Шұбарға ешкім мінбеді.
Ашуланып хан тажы
Әр жерден ұста алдырды,
Енділігі жеті кез
Темір үйді салдырды
Темір үйге тастарды,
Шұбар атты кіргізіп.

Жеті жылдан кейін Байшұбар темір үйді бұзып шығып, Алпамысты зынданнан босатады.

бата.
Үйір-үйір жылқыны шұрқыратып,
Ойдан-қырдан арқалап әкеп мата.
Қамбар ата

маң басқан, маң басқан,
Шудаларын шаң басқан,
Төрт аяғын тең

басқан,
Екі өркешін қом басқан,
Тілін тікен теспеген,
Алабота, теріскен,
Мұрындығы келіскен,

“Шәк!” – дегенде, «Бық!»
деген,
Шешіп үйін жүктеген,
Ойсыл қара баласы –
Түйе бассын үйінді,
Кие бассын үйіңді!”

мал шаруашылығы түйессіз мүмкін еместі, сондықтан түйе қазақ үшін

қымбат мал. Қазақ түйені киелі мал деп есептеген.Түйенің зор денесі, күші, жуас та жайлы мінезі, көнбістігі оған адам баласын ырза еткендей.

дара
Ит-құспенен індеттен аман сақтап,
Боталасын әр жылы ару ана.


Ойсыл қара

үйретіп, көш – қоңға жеңіл жүк артып пайдалана бастайды.

Түйенің жабдығы жылқынікінен мүлде өзге – салт міну үшін емес, жүк арту үшін ыңғайланған.
Түйені ерттемейді – жазылайды. Әуелі түйені шөгеріп белдік салады, оның үстінен жазы салынады. Жазының үстінен ұштары бір – біріне байланған жазы ағаш салынады. Жазы ағашқа айыл – құр байлаулы болады. Жазы ағаш солғасын түйені тұрғызады. астына арқан бауыр киіз салып айыл – құрды ар жағына өткізіп, түйені қайта шөгереді.

Сиыр көшпелі елдің емес, отырықшы елдің малы. Сиыр малының

пірі – Зеңгі бабаның қазақтың сенім – мифологилық, ескі пантеонындағы нық орны қазақта сиыр өсіру қашаннан барын дәлелдейді.

сүтті бер өңкей

мама,
Кең өріске шұбыртып өзің бағып,
Кешке жақын қотанға әкеп қама.
Қос жегуге жарамды
Ылғи бойшаң өгіз бар,
Жұп – жұбымен егіз бер.
Бұқалары тіреудей,
Әр түстен ыңғай сегіз бар.

Сәйгел тисе мөңкіген,
Оқыра тисе жөңкіген,
Ала бас жіп естірген,
Мұрнын тура тестірген,
Құйрығында шоғы бар,
Жапалап тастары тағы бар,
Саздау жерге тоқтаған
Сиыр деген мал екен ...
Зеңгі баба баласы
Сиыр бассың үйіңді,
Сыймай бассын үйінді!”

төлін-бұзау, қойдың төлін- қозы, ал ешкінің төлін- лақ деп

атайды.

Төлдер

деп,
«Ештеңені білмейтін момыным!» деп.

Сиыр сүйеді баласын «торпағым» деп,
«Қараңғыда баспаған қорқағым!» деп.
Түйе сүйеді баласын «боташым» деп,
«Жаудыраған көзіңнен тоташым!» деп.
Ешкі сүйеді баласын «лағым» деп,
«Тастан тасқа секірген шұнағым!» деп.
Жылқы сүйеді баласын «құлыным» деп,
«Тұлпар болып жүгірер жұрыным!» деп.
 

(Түйе)
2. Көкке шаншып құйрығын, Келеді шауып жүйрігім. (Жылқы)
3. Басында мүйізі бар, Үстінде киізі бар.
(Сиыр)

Жұмбақтар

Басында таяғы бар, Төрт аяғы бар, Сегіз тұяғы бар, Иегінде сақалы

бар.
(Ешкі)

2. Мал өсірсең

қой өсір, Өнімі оның көл-көсір.

3. Малды бақсаң сиыр бақ,
Сүт кетпейді шарадан.

болмайды.

 Семіздікті қой ғана көтереді.

Саулықтың жасы үлкен,
Қошқардың басы

үлкен.

Мал – адамның бауыр еті.


 

теріс мінбе Малды үркітпе, қарғама.
Тыйымдар

баба-табынның бұқасы екен,
Ет пен майға өң бойы тұтас екен.
Шопан

ата-отардың қошқары екен
Егіздетіп жылда төл қосқан екен.

Пірлер