Слайд 2
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды
мемлекеттік университеті
Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихы
7 тақырып.
XYIII ғасырдағы Қазақстан мәдениеті. .
Мамандығы: 5В020300-Тарих
Авторлары:
Жакин М.С., т.ғ.к., археология, этнология және Отан тарихы
кафедрасының доценті
Бөдеев Қ.Т., археология, этнология және Отан тарихы кафедрасының
аға оқытушсы
Сабақ түрі: дәріс
Қарағанды 2015
Слайд 3
XVIII ғасыр “ақындар поэзиясы ғасыры” деп аталған. Қазақ
мәдениеті мен әдебиетінің өте қүнды мүралары —ақын-жыраулардың өлең-жырларында:
халықтың өмір тіршілігі,
көңіл-күйі,
салт-санасы,
өндірісі мен түрмысы,
мінез-қүлық өлшемі,
сол дәуірдің рухы бейнеленді.
Слайд 4
Ақындар халық басына келген
қайғыға да, жұрт кенелген мерейге де ортақ болды. Ел
басына ауыр күн туғанда шапқыншы жауларға қарсы жан аямай күресіп, елін қорғаған ерлерді дастан етіп жырлап отырды.
XVIII ғасырда танымал болған Ақтамберді, Тәттіқара, Үмбетей, Бұқар, Шал, Көтеш секілді жыраулар өз өмірінде ұшан-теңіз жыр шығарды.
Слайд 5
Қазақ әдебиеті тарихында көрнекті орын алатын XVIII ғасырдағы
атақты жырау Бұқар Қалқаманүлының (1668—1781) бірнеше шығармалары сақталған. Ол
тәуелсіздікті сақтау және нығайту идеясын білдірген көрнекті дидактикалық өлең-толғаулар шығарған. Қазақ ханы Абылайды қолдап, әртүрлі даулар мен таластарды шешкен. Жырау қазақтың барлық үш жүзін біріктіріп, бір орталыққа қараған күшті мемлекет болуын армандады.
Слайд 6
Үмбетей Тілеуұлы 1697 жылдар шамасында Ерейментау өңірінде дүниеге келген.
Үмбетей – Бұхар жыраудың әрі замандасы, әрі тілектес-ниеттес ең
жақын досы болған адам.Үмбетейдің Бөгенбай батырдың қайтыс болуына арналған естірту жыры-жоқтауы белгілі.Онда ақын батырдың жоңғарларға қарсы шайқастардағы ерліктерін дәріптейді.
Слайд 7
Тәтіқара (1705-1780) – Абылай ханның тұстасы. Қалмаққа қарсы
жорыққа қатысып, сол жорықтарды жырлаған ақын. Шоқан Уәлиханов Тәтіқараның
кезінде ірі ақын болғандығын айта келіп, оны Абылай қолының жыршысы деп орынды ескертеді.
Тәтіқара Бөгенбай қолымен қалмаққа қарсы шабуылдарға қатысып, өзінің жалынды жырларымен күреске аттанған.
Слайд 8
Ақтамберді (1675-1768 ж.ж.)
Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі Қаратауда туған,
Ол
жоңғарлардың билігінде қалған қазақ далаларын азат етуді, қазақ халқының
өрлеуін, жоңғар басқыншыларын толығымен жеңуді армандайды.Сұрапыл соғыстар кезінде туындаған өлеңдері XVIII ғасырдағы қазақтардың жауынгерлік өр рухын дәріптейді.
Слайд 9
XIX ғасырда орыс ғалымдары мен қазақ
зиялыларының жекелеген өкілдері ақындар, суырыпсалма жыршылар, жыраулар туралы мәліметтер
жинап, тіпті олар шығарған әндер мен жырлардың мәтіндерін жазып ала бастады. Ақындар мен жыршылардың кейбіреулері өз туындыларын жазып отырды. Соның арқасында олардың өлеңдерінің түпнұсқа мәтіні сақталып қалған.
XIX ғасырдың ортасынан бастап жекелеген ақындардың өлеңдері мен жырлары жариялана бастады. Бұл жекелей поэзиялық шығармашылықтың айқын көрініс тапқан және дами бастаған дәуірі болды.
Слайд 10
XIX ғасырдың басында өмір сүрген Шал, Көтеш, Жанкісі
жыраулар өз толғауларында әлеуметтік теңсіздікті, хандардың халыққа жасаған зорлық-зомбылығын
әшкерелеген.
Слайд 12
XVIII-XIX ғасырдың басындағы көптеген жыраулардың
шығармашылығына тән кейбір қайшылықтарына қарамастан, олар қазақ әдебиеті тарихында
көрнекті орын алады.
Бұл дәуірдің туындылары көркемдік нысаны жөнінен неғұрлым ертеректегі кездің өлең-жырларына қарағанда кемелдене түскен.
Слайд 13
Өзіндік бақылау үшін сұрақтар
1. Қай жылы генерал-губернатор
Б.Игельстром Кіші жүзде хандық билікті қалпына келтіріп, Айшуақты хан
етіп қойды:
A) 1797ж.
B) 1793ж.
C) 1787ж.
D) 1799ж
E) 1784ж.
2. Әбілқайыр (XVIIIғ.) кім:
A) батыр
B) би
C) сұлтан
D) хан
E) рубасы.
